آرش خلیل‌خانه/
محمد جواد ظریف که دیروز برای پاسخ به سؤال دو تن از نمایندگان به مجلس رفته بود در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت تأکید کرد اروپایی‌ها در موقعیتی نیستند که بتوانند از برجام خارج شوند و از نظر حقوقی حق این کار را ندارند.
البته این نخستین بار نیست که ظریف چنین دیدگاهی رامطرح می‌کند. او پیشتر هم در واکنش به تهدید کشورهای اروپایی به آغاز روند خروج از برجام در صورت برداشتن گام چهارم از سوی ایران گفته بود کاهش تعهدات فنی ایران یک اقدام تقابلی در مقابل خروج آمریکا و مبتنی بر مواد ۲۶ و ۳۶ برجام است و اروپایی‌ها نمی‌توانند در برابر اقدامات تقابلی ایران اقدام تقابلی انجام دهند.
وزیر امور خارجه دیروز هم گفت که برجام یک توافق بین‌المللی است که در سازمان ملل به تصویب رسیده و چارچوب مشخصی دارد و آمریکا خلاف قوانین بین‌المللی از آن خارج شده است.
حال سؤالی که دراین میان وجود دارد این است که مگر ترامپ به لحاظ حقوقی حق داشت از برجام خارج شود؟ آقای ظریف در همین مصاحبه به این سؤال پاسخ داده و گفته است خروج آمریکا از توافق غیر قانونی بود.
اما این اتفاق افتاد! و همان‌گونه که منتقدان برجام هشدار می‌دادند این اقدام نه تنها هیچ تبعات حقوقی برای دولت آمریکا در پی نداشت که کشورهای اروپایی نیز با وجود قول‌ها و وعده‌های متعدد برای جبران این خروج و تأمین منافع اقتصادی برجام پس از حدود یک سال و نیم برای کمترین مشوق‌های اقتصادی و تخصیص خط اعتباری ۱۵ میلیاردی به ایران نیازمند اجازه آمریکا هستند و آشکارا به دولت ایران می‌گویند اگر روحانی با ترامپ دیدار نکند، نمی‌توانند کاری انجام دهند.
البته قاطعیت و استقامت دولت و خودداری از افتادن در تله اروپایی‌ها قابل قدردانی است، اما اگر اروپایی‌ها تصمیم بگیرند از برجام خارج شوند، ولو آنکه به لحاظ حقوقی هم اجازه و حق این کار را نداشته باشند، دولت چه اقدام حقوقی می‌تواند انجام دهد؟ آیا در این صورت برجام با روسیه و چین ادامه خواهد یافت و مکانیزم ماشه قابلیت اجرا ندارد و می توان مطمئن بود که تحریم‌های شورای امنیت باز نمی‌گردند؟.
تعهد اروپا به برجام سیاسی یا حقوقی؟
دکتر بخشایش اردستانی، استاد کارشناس روابط بین‌الملل و عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این‌باره به قدس آنلاین می‌گوید: این حرف و برداشت ناشی ازاین پیش فرض ذهنی دولت و آقای ظریف است که برجام یک توافق‌نامه بین‌المللی و طرف‌های باقیمانده در آن کاملاً متعهد هستند. دومین پیش فرض این است که چون برجام را ساخته و دستاورد ویژه خود می‌دانند به آن علاقه ویژه‌ای هم دارند و این علاقه به حدی است که حتی اگر این نوزاد مرده باشد هم نمی‌خواهند این واقعیت را قبول کنند و هنوز آن را محکم در آغوش خود نگه می‌دارند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به اینکه تأکید رهبر معظم انقلاب برای کاهش تعهدات ایران و اجرای گام چهارم، اروپایی‌ها را به تحرک واداشته که کاری انجام دهند و هدف اروپا از نرمش نسبی با دولت روحانی مجاب کردن ایران به پذیرش مذاکرات در موضوعات دیگر از جمله موشکی و منطقه‌ای است که دولت نباید در این ورطه بیفتد.
وی در پاسخ به این پرسش که اقدام حقوقی ایران در صورت خروج اروپا چه می‌تواند باشد؟، می‌گوید: قانونی یا غیر قانونی وقتی اروپایی‌ها هم از این توافق خارج شوند دیگر ماندن ایران در آن چه معنا و منفعتی دارد؟ اروپایی‌ها می‌توانند از توافق خارج شوند، اما آقای ظریف معتقد است به نفع اروپا نیست که از این توافق خارج شوند و تحلیل و تفسیر خودش را مطرح می‌کند و این تفسیر لزوماً منطبق با تفسیر طرف‌های دیگر از برجام نیست.
با خروج اروپا برجام از بین خواهد رفت
دکتر نوذر شفیعی هم در این باره با یادآوری اینکه در روابط بین‌الملل لزوماً جمع دو با دو چهار نمی‌شود و در این حوزه ادراکات و عمل‌ها هستند که واقعیت دارند، می‌گوید: این سه گزاره اصلی در روابط بین‌الملل است. بر این مبنا برجام معاهده‌ای است بین دو طرف؛ یعنی ایران و شخصیتی حقوقی به نام ۱+۵ که یک یک شخصیت حقوقی واحد به شمار می‌رود. به همین دلیل هم وقتی آمریکا از برجام خارج شد، اتحادیه اروپا نتوانست علیه آمریکا اقدام حقوقی در سازمان ملل انجام دهد.
این کارشناس روابط بین‌الملل می‌افزاید: آقای ظریف می‌گوید اروپا به لحاظ حقوقی نمی‌تواند از برجام خارج شود، اما در عمل ممکن است این اتفاق رخ دهد، در آن صورت و با خروج هریک از طرف‌ها ایران هم محق خواهد بود که از برجام خارج شود و این همان مسیری است که ایران در کاهش تعهدات خود آغاز کرده است و در عمل توافق از بین خواهد رفت.
این عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطرنشان می‌کند: اروپا نمی‌تواند به سادگی از برجام خارج شود، اما عامل قدرت است که تکلیف حقوق بین‌الملل را تعیین می‌کند. آمریکا از برجام خارج شد. هم جامعه جهانی، هم اروپا و هم ما اعتراض کردیم اما با وجود اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ را هم داشتیم در نهایت چه شد؟ پس آخر کار این است که ایران می‌تواند از برجام خارج شود، کاری که دولت روحانی نمی‌خواهد انجام دهد.
شفیعی می‌گوید: نه آن ادراکی که اروپا از هویت مستقل خودش در مقابل آمریکا داشت تحقق پیدا کرد و آن‌ها نتوانستند بدون آمریکا کاری کنند، نه ادراک دولت از اروپا و مشخص شد اروپا حداکثر می‌تواند یک بازیگر تأثیرگذار باشد نه تعیین کننده. بازیگری که به گفته رهبر معظم انقلاب قابل اعتماد هم نیست.
نظر شما